झिंकची कमतरता

झिंकची कमतरता कशी ओळखावी?

✅ कांदा पिकात झिंकची कमतरता आल्यानंतर नवीन पाती या पिवळसर पडतात व कालांतराने संपूर्ण पात पिवळसर किंवा पोपटी पडते.तसेच रोपे उपटून मुळांची वाढ बघावी. वाढ जर थांबली असेल तर कांदा पिकात झिंकची कमतरता आहे असे समजावे. 

झिंकचे कार्य 

झिंक कांदा पिकाच्या वाढीमध्ये आणि विकासामध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावते.त्याचे कार्य खालीलप्रमाणे आहे:

✅ एंझाईम सक्रियता
झिंक प्रकाशसंश्लेषण आणि प्रथिन संश्लेषण यांसारख्या चयापचय प्रक्रियांमध्ये महत्त्वपूर्ण एंझाईम सक्रिय करण्यासाठी आवश्यक आहे.

✅ हरितकण निर्मिती
झिंक हरितकणांच्या निर्मितीत मदत करते. ज्यामुळे प्रकाशसंश्लेषणाची कार्यक्षमता सुधारते आणि कांद्याच्या निरोगी वाढीस चालना मिळते.

✅ संप्रेरक नियमन 
झिंक ऑक्सिन या वनस्पतीचा हार्मोनच्या निर्मितीमध्ये सहभागी होतो, ज्यामुळे पेशी वाढ आणि विभागणी होते आणि कांद्याच्या कंदाची एक समान निर्मिती होते.

✅ मुळांची सुधारित वाढ
झिंकची मजबूत मुळे विकसित करण्यात मदत करते, ज्यामुळे कांदा पिकाला पोषणद्रव्य आणि पाणी अधिक प्रभावीपणे शोषण्यास मदत होते.

✅ ताण सहनशीलता
झिंक पिकाला कीड, रोग आणि दुष्काळ यांसारख्या जैविक व अजैविक ताणाचा सामना करण्याची क्षमता सुधारते. 

✅ सल्फर आणि प्रथिने चयापचय
झिंक सल्फरच्या चयापचयात मदत करते, जे कांद्याच्या चव आणि तिखटपणाला कारणीभूत असलेल्या संयुगांच्या निर्मितीसाठी महत्त्वाचे आहे. 

✅ कांद्याची गुणवत्ता
झिंकची योग्य मात्रा कांद्याला गुळगुळीत चांगल्या करण्यास मदत करते.

झिंक कमतरतेची कारणे 

✅ मातीतील उच्च PH (आम्लधर्मी माती)
ज्या मातीचा PH स्तर 7.5 पेक्षा जास्तअसतो,त्यामध्ये झिंकची उपलब्धता कमी होते. अशा मातीमध्ये झिंक सहज अडकून पडते आणि पिकाला उपलब्ध होत नाही. 

✅ जास्त प्रमाणात चुनखडी असलेली माती
चुनखडीयुक्त मातीमध्ये झिंकचे कण रोखले जातात, ज्यामुळे त्यांची प्रभावीता कमी होते. 

✅ सेंद्रिय घटकांची कमतरता
ज्या जमिनीत सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण कमी असते, त्यामध्ये झिंक कमी प्रमाणात उपलब्ध असते. 

✅ जमिनीचे अत्याधिक नांगरट आणि मशागत
वारंवार मशागत केल्याने मातीतील झिंकचे स्तर खाली जाऊ शकतात आणि झिंक उपलब्धता कमी होते. 

✅ फॉस्फरस खताचा जास्त वापर
फॉस्फरस युक्त खत जास्त प्रमाणात वापरल्यास ते झिंकशी प्रतिक्रिया करून त्याला पिकासाठी अनुउपलब्ध बनवते.

✅ जमिनीचा दारिद्र्य स्तर
काही प्रकारच्या जमिनीत मुळातच झिंकची पातळी खालावलेली असते, ज्यामुळे पिकांना पुरेसा झिंक मिळत नाही. 

✅ जमिनीचा अति निचरा
जिथे पाण्याचा निचरा जास्त प्रमाणात होतो तिथे झिंक मातीबाहेर वाहून जाते, परिणामी मातीतील झिंकचे प्रमाण कमी होते.    

✅ जड माती
जाड मातीमध्ये झिंक उपलब्धा कमी असते, कारण त्यातील कण लवचिक नसतात आणि झिंक अडकून राहते.

✅ जास्त सिंचन किंवा पाणी साठणे
 मातीतील पाणी साठवल्यामुळे  झिंकची हालचाल कमी होते आणि पिकाला झिंक मिळत नाही. 

✅ जमिनीचे क्षरण (Soil Erosion)
वारंवार पाऊस किंवा वाऱ्यामुळे होणाऱ्या जमिनीच्या धुपामुळे झिंक युक्त वरच्या थराचे नुकसान होते. 

एकात्मिक उपाययोजना 

✅ जमिनीची निवड 
झिंक कमतरता ही हलक्या म्हणजे कमी पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता असणाऱ्या (लांबट,मुरमाड,वाळूसार) जमिनीत जाणवते, त्यामुळे जमिनीची निवड करताना अशा जमिनीची निवड करू नये.तसेच ज्या जमिनी आम्लयुक्त आहेत अशा जमिनीत झिंकचे शोषण कमी होते, त्यामुळे अशा जमिनीची निवड लागवडीसाठी करू नये.तसेच क्षारयुक्त जमिनीत अन्नद्रव्ये शोषण कमी असते. त्यामुळे अशा जमिनीची निवड सुद्धा निवड करू नये. 

प्रतिबंधात्मक उपाययोजना 

✅ योग्य खत नियोजन 
जमिनीची निवड केल्यानंतर त्या जमिनीची गुणवत्ता व  पिकाची गरज या गोष्टींचा अभ्यास करून योग्य खत नियोजन करावे.
खत नियोजन विषयी संपूर्ण माहिती घेण्यासाठी खालील निळ्या रंगाच्या लिंक वर किंवा फोटोवर क्लिक करा.

✅ योग्य पाणी नियोजन 
मातीचा प्रकार, गुणवत्ता व वातावरण यांचा अभ्यास करून योग्य प्रकारे पाणी नियोजन करा. जर योग्य प्रकारे पाणी नियोजन केले तर रान जास्तीत जास्त काळ वाफस्यावर राहते व अन्नद्रव्ये शोषण वाढते आणि झिंकची कमतरता भासत नाही.
रोपवाटिकेत पाणी नियोजन कसे करावे याची माहिती घेण्यासाठी खालील निळ्या रंगाच्या लिंकवर किंवा फोटोवर क्लिक करा. 

✅ पावसानंतरचे नियोजन
पावसानंतर झिंकची कमतरता येऊ नये म्हणून खालीलपैकी एका उत्पादनाचा वापर फवारणी किंवा ठिबक द्वारे करावा. 

उपचारात्मक उपाययोजना 

झिंकची कमतरता लक्षणे दिसत असतील तर खालीलपैकी एका उत्पादनाचा वापर फवारणी किंवा ठिबकद्वारे करावा.